Σαν τον Καραγκιόζη/The story of Karagiozis

A shadow theatre player we met in Java,Indonesia.

Στην Απω Ανατολή, το Θεατρο Σκιών ασχολήθηκε απο την γέννηση του αποκλειστικά-με ελαχιστες εξαιρέσεις-με την αναπαρασταση ιστοριών από έπη ιερά ,όπως η Μαχαμπχάρατα,η Ραμαγιάνα και άλλων. Στη Μέση Ανατολή και την Μεσόγειο, όμως, γέννησε έναν λαϊκό ήρωα κατ' εικόνα και ομοιωση των λαών της περιοχής.

 Εύπλαστος και εύκαμπτος, αυτός που έγινε γνωστός τον καιρό της Οθωμανικής Αυτοκρατοριας ως Καραγκιοζ/Καραγκιόζης αγαπήθηκε όσο λίγοι ήρωες και τα εχει καταφερει ο ατιμος να επιζεί ακόμα και σήμερα,την εποχή των multimedia.

Η ιστορία του κρύβει ενδιαφέροντα "μυστικά"!!!!

Greek Karagiozis with his son by a famous Greek creator-player Haridemos

Shadow theatre was born in India,spread all around the Far East and  riding the camels-or ships- of Arab merchants reached Persia and Egypt around the beginning of the second millennium AD. Figures made from leather, sometimes brightly painted, sometimes just black were moved behind a white semitransparent screen. They were the actors in various plays, mainly derived from holy epics,that lasted for hours.

Λίγο πολύ οι ειδικοί συμφωνούν οτι το Θέατρο σκιών γεννήθηκε στην Ινδία,πέρασε στην Ιάβα,την Κίνα,την Ταϊλάνδη κι από 'κει με την φροντίδα των Αραβων εμπόρων εφτασε κάποια στιγμή αρχές της δευτερης χιλιετίας στη Μέση Ανατολή και την Μεσόγειο. Άλλοι υποστηρίζουν ότι το έφεραν οι τσιγγάνοι ,οι οποίοι όμως φαίνεται παράξενο να μην κράτησαν κάτι από την τέχνη αυτη.
 Πρώτη σταση-όπως πολλά στοιχεία δείχνουν- η Περσία και η Αίγυπτος. "Τσαντίρ χαγιάλ" το λένε ακόμα στην Κεντρική Ασία, δηλαδή "Όνειρο της τέντας"! 

Ηταν για τους μουσουλμανικούς πληθυσμούς μια τέχνη,ένας τρόπος απεικόνισης της ανθρώπινης μορφής, που κατάφερε να ξέφυγει από την Κορανική απαγόρευση ,γιατί ήταν "φευγαλέα σκιά".  Μια απο τις πρώτες αναφορές λέει οτι ο Σουλτάνος Σαλαδίν το 1084 παρακολούθησε παρασταση Θεάτρου Σκιών,στο Κάϊρο.

In the Greek version of Karagiozis there are many other characters, like his Hillbilly uncle,and comic types from all social strata.

When this art form reached the Middle East something interesting happened.It retained its importance in the religious rituals of the Muslim dervish cults, but it also spawned a secular form of entertainment. The hero of this satirical, funny,comic shadow theatre was named Karagioz, a Turkish word which means "Black eyed" and he lived in the market places and cafes of all the major cities around the Ottoman Empire.
He soon got a counterpart, Hatziavat and then a big variety of other companions, representing the nationalities of the empire,and all the typical real life characters of the times.

The Turkish Karagioz to the left and Hatziavat to the right.
The Turkish Karagioz is well dressed,with a hat and fancy shoes. His Greek version is barefooted. They both have a large nose and a humpback

Στην Μικρά Ασία,λέγεται οτι το έφεραν-όσο παραξενο κι αν μας ακούγεται τα τάγματα των δερβίσιδων, ιδιαίτερα των Μπεκτασήδων, πού χρησιμοποιούσαν την τέχνη αυτη σε θρησκευτικά δρώμενα. Στα παζάρια και τις αγορές όμως, το Θέατρο Σκιών πήρε έναν εντελώς άλλο δρόμο. Γέννησε τον Καραγκιοζ και τον Χατζηαβατ,που σατυριζαν τους μεσάζοντες, τους φοροεισπράκτορες και τα γεγονότα της καθημερινής ζωης.
Το εντυπωσιακό ειναι ότι ο λαϊκός Καραγκιοζης των Ανατολίτικων παζαριών-και αργότερα των καφενέδων-δεν ειχε το γνωστό αρθρωτό χέρι αλλά εναν αρθρωτό φαλλό (!) τον οποίο χρησιμοποιούσε καταλλήλως επί δικαίων και αδίκων,θηλυκών τε και αρσενικών. Και βεβαίως βωμολοχούσε και βεβαίως ήταν θέαμα κατάλληλο μόνο για ενήλικους άντρες.

Αυτός ο σχεδόν Αριστοφανικός Καραγκιόζ έπαθε μια αναμενόμενη μετάλλαξη όταν μπήκε στα σαλόνια και στα παλάτια των Σουλτάνων μερικούς αιώνες αργότερα. Ευπρεπίστηκε,ντύθηκε κάπως καλύτερα,έκοψε τις βρισιές και τα σεξουαλικά έκτροπα και βρέθηκε να κάνει παρέα με τον Μολιέρο και τον Ρακίνα, έργα των οποίων διασκεύαζε ο φημισμένος Καραγκιοζοπαίκτης Χασάν για το χαρέμι του Σουλτάνου.


Greece, being till 1821 a part of the Ottoman empire, got acquainted with Karagioz, Greeks fell in love with the hero and fitted him to their own mould. Karagiozis retained his name,but lost the nice clothes,the shoes and the hat ;)
He became a devious,always poor and hungry character who pretends to be for instance a doctor/actor/politician/soldier etc just to get a piece of bread to feed his family. he scorns all forms of authority, hates the figures of power and despotism and has been used to satirize all major national and political events in Greece's modern history. He is a folk hero who managed to incarnate all the virtues and vises of the Greek people :)

Σχεδιο του Νίκου Χατζηκυριακου-Γκίκα για την θρυλική παρασταση Ο Κατηραμένος Οφις.
The Greek scene has the Sultans palace on the right and Karagiozis shack on the other.

Και αφού έγινε μόδα στο Τοπ Καπί και στο Ντολμά-μπαξέ εκεί γύρω στα 1830 οι ανώτερες τάξεις των εθνοτήτων της Οθωμανικής αυτοκρατορίας -Τούρκοι, Έλληνες, Αρμένιοι, Σέρβοι κλπ- άνοιξαν τα σαλόνια τους στον αναβαπτισμένο Καραγκιόζ. Στα πάρκα και της πλατείες της Πόλης,ιδιαίτερα τις αργίες και στο Ραμαζάνι,δεκάδες τεχνίτες έστηναν τον μπερντέ τους και έδιναν παράσταση μπροστά σε ενθουσιασμένα πιτσιρίκια και τους γονείς τους.

Περιηγητής του 19ου αιώνα αναφέρει ότι κάποιος ονόματι Ιάκωβος έδινε παραστάσεις Καραγκιόζη στο σαράϊ του Αλί Πασά (ο οποίος Αλί Πασάς ήταν μέλος των Μπεκτασήδων δερβίσηδων ,όπως και ο Οδυσσέας Ανδρούτσος).
Ο λαικός, σατυρικός και βωμολόχος Καραγκιόζης υπήρχε στην Ελλάδα και πριν από την Επανάσταση του 1821. Μετά την ιδρυση του Ελληνικού κράτους κυνηγήθηκε απο τους καθωσπρέπει,οι οποίοι μην μπορώντας να τον νικήσουν τον έκαναν-όπως και οι Οθωμανοί-δικό τους. Τον έμπασαν-όπως έκαναν αργότερα και με το μπουζουκι-στα σαλόνια τους.

Ο δικός μας Καραγκιόζης άντλησε έμπνευση από τα κωμειδύλλια και τους ήρωες της Επανάστασης, σατίρισε την πολιτική επικαιρότητα και πέρασε-με φορτωμένα στην καμπούρα του όλα όσα κουβαλάει στην ψυχή του ο Ελληνας,καλά αλλά και στραβά-στην συλλογική μνήμη.

One of the last great Karagiozis creators-players in Greece was E.Spatharis,
here with a young apprentice

 I have to admit Karagiozis was one of my most beloved childhood heroes. An open Karagiozis theatre held performances every night for the neighborhood kids just two blocks from my home!
What a joy it was to sit there watching his adventures and rolling on the floor laughing!!
My parents had some reservations,because this particular Karagiozis-player used some nasty words now and then.
My mother later would scold me for trying to set up my own Karagioizis theatre at home...using her white table clothes, bed sheets or whatever else could be stretched between two chairs :)
It isn't common to see a Karagiozis show these days, 
but he is still having fun in festivals and even in some neighborhoods around Greece :) What is remarkable about this video I found in youtube is the fact that the Karagiozis-troupe guys are young and started performing a few years ago. Yes :)

Πέρασαν επίσης στη γλώσσα λέξεις και εκφράσεις,όπως το θρυλικό "Θά φάμε ,θα πιούμε και νηστικοί θα κοιμηθούμε!"
και η μάλλον άδικη για τον ηρωα μας ταύτιση του ονόματος του με βρισιά :"'Αντε, ρε Καραγκιόζη".
Και στην Τουρκία και στην Ελλάδα ο Καραγκιόζης έφτασε στα πρόθυρα της πλήρους εξαφάνισης. Πάντα όμως ο πονηρός μπερμπαντης τα καταφερνε να επιβιώνει.
Για να δούμε πώς θα τα βγάλει πέρα με τον 21ο αιώνα.